Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşeli bir düzen değildir. Tüze, sosyete zarfında insanoğluın nitekim nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Türe kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene eklemek, içtimai hayatın gerçekleşmesini tedarik etmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, kesin haklı kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete zarfında insanoğluın hareket ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte tüze, insan davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-insan, insan-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence şeşna alınmasıdır. Tüze, beşeriyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birsonsuz kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak belirten mütalaalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun partner iyiliğini tedarik etmek maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, adalet ve seçimın kâffesidür. Elan yaygın bir tanımıyla tüze, adalete yönelmiş içtimai evetşyalnız düzenidir. Tüze Lügat Valörı Tüze kelimesi Arapça “adalet” kökünden hasılat ve adalet kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “adalet” kelimesinin çoğkoca “ah’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na bakarak tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk demeında da kullanılır. Teknik Valörı Tüze dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanım dokumalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belli başlı bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi zarfında temel olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri sayfa yer kısmına Özel Tüze, zevat ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun sarrafiyelıca ast dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik ülke tarafından güvenceye alınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Tüze kuralları insan davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun haysiyet hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde analog nitelikteki yekpare durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze yerında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Tüze düzenini esenlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yaptırımlar bu durumları karışmak yürekin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve finans cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kelepir metres; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları kabil bambaşka tüze dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut siyasal mütalaaleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan tüze, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş içtimai bir evetşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve asayiş zarfında bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Mukabillanması) Hukukun kullanışlı amacını, içtimai gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile sosyete zarfında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın dokumasından meydana gelen ihtiyaçlarını katlamaya çalışır. Tüze bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni hayatın temel gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın natürel dokumasına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına orantılı edinmek zorundadır. Tüze önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de bağlıdır; konuşu yokluklara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile mukannen bir yapılanma şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak ciddi kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanımıyla hak, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki bambaşka anlamda kullanılır. Türe esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet demeında şahsi bir özelliği deyimler. Can her devir haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni lütfetmek yolunda geceli gündüzlü ve değaksiyonmez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak kavramı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze yerında hukuki haysiyet olarak söz konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete yürekindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini yürekaziz kurallar yekpareü olarak tüze, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve almak durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Tüze bir sosyete düzenini yürekerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu mevcut düzeni himaye etmek, gerekse onu değaksiyontirmeyi meşrulaştırmak yürekin her devir adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta katmıza yerleşmiş tüze düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim tüze demeında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, mevcut tüze düzenlerinin namına orantılı olup olmadığı açısından bir haysiyet ve yorum ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve aksi katlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar zarfında olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşyalnız uyacak, hem de bu içtimai hayatın amerikan barış zarfında sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü esenlamaya çalışacaktır.